سامانه‌های خورشیدی؛ موج سوم تولید برق در جهان/ جایگزینی مزارع خورشیدی با مزارع کشاورزی در شرایط بی‌آبی

به گزارش پایگاه خبری ساتکاب به نقل از ایلنا، امروزه در جهان سامانه‌های خورشیدی مقیاس کوچک روی سقف خانه‌ها، سوله‌های صنعتی و ... به تعداد زیاد یعنی چند میلیون سامانه نصب می‌شوند و بتدریج نقش مهمی در تولید برق ایفا می‌کنند. این سامانه‌ها موج سوم تولید برق در جهان هستند که همراه با خود هزاران کسب و کار جدید را ایجاد می‌کنند و توسعه می‌دهند.

دو سوم از کل این ظرفیت خورشیدی نصب‌شده در آلمان مربوط به سامانه‌های خورشیدی کمتر از 500 کیلووات هستند. در کشور ما نیز  کسب و کار خورشیدی در همه استان‌ها و شهرستان‌های پتانسیل رشد دارد، اما بعضا شاهد خاموشی در شهرک‌های صنعتی در پیک مصرف برق در تابستان بوده‌ایم، در حالی که سقف سوله کارخانجات صنعتی یکی از محل‌های بسیار مناسب برای نصب سامانه‌های خورشیدی هستند. در حال حاضر می‌توان تهدید کم‌آبی برای کشاورزی را به یک فرصت تبدیل کرد. در صورتی که برنامه‌ریزی شود و شرایط فراهم شود، می‌توان بجای مزارع کشاورزی، مزارع خورشیدی احداث کرد و بجای بذر و نهال، پنل‌های خورشیدی کاشت.

وقتی یک سامانه خورشیدی روی یک زمین کشاورزی نصب می‌شود، نه تنها معیشت جایگزین برای کشاورز ایجاد می‌کند، بلکه به مدت 20 سال نیز از استفاده از آب برای کشاورزی جلوگیری می‌شود و البته از مهاجرت روستائیان به حاشیه کلان شهرها نیز کاسته می‌شود. در کنار همه این موارد به اشتغال فراگیر آن برای افراد بومی اعم از تحصیلکرده و ... نیز می‌توان اشاره کرد.

توسعه سامانه‌های خورشیدی، نه تنها برای تولید برق بلکه از منظر حفظ منابع آبی، ایجاد معیشت جایگزین برای کشاورزان و نیز جلوگیری از مهاجرت کشاورزان و ساکنین مناطق محروم به حاشیه کلان شهرها دارای اهمیت فراوان است.

سید محمد جواد موسوی، عضو هیات مدیره انجمن انرژی‌های تجدید پذیر اتاق بازرگانی ایران و نایب رئیس کمیته تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق در گفت‌وگویی با ایلنا به موضوع توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران پرداخته که در ادامه می‌آید:

در رابطه با اینکه موج سوم تولید برق در جهان مربوط به سامانه‌های خورشیدی کوچک مقیاس است، توضیح بفرمایید.

همانطور که می‌دانید، در صد سال گذشته تامین برق کشورها از طریق نیروگاه‌های بزرگ فسیلی چند هزار مگاواتی یا چند صد مگاواتی انجام شده است. این را می‌توانیم موج اول تولید برق در جهان بنامیم. در بیست سال اخیر شاهد ظهور نیروگاه‌های تجدیدپذیر بخصوص نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در ابعاد چند ده مگاواتی هستیم. بصورتی که در سال 2019، حدود 70 درصد از کل ظرفیت برق نصب‌شده در جهان از نوع تجدیدپذیر بوده است، که می‌توانیم آن را موج دوم تامین برق بنامیم.

در سال‌های اخیر شاهد ظهور موج سوم تولید برق یا همان سامانه‌های خورشیدی خانگی کیلوواتی هستیم. با کاهش هزینه سرمایه‌گذاری سامانه‌های خورشیدی، امروزه در جهان سامانه‌های خورشیدی مقیاس کوچک روی سقف خانه‌ها، سوله‌های صنعتی و ... به تعداد زیاد یعنی چند میلیون سامانه نصب می‌شوند و بتدریج نقش مهمی در تولید برق ایفا می‌کنند. این سامانه‌ها موج سوم تولید برق در جهان هستند که همراه با خود هزاران کسب و کار جدید را ایجاد و توسعه می‌دهند.

آیا این موج سوم به کشور ایران نیز رسیده است؟

در کشور ایران در سال‌های اخیر با اجرای روش خرید تضمینی برق 20 ساله از سامانه‌های خورشیدی بخش خصوصی، که توسط شرکت‌های توزیع برق و به نمایندگی از سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران صورت می‌گیرد، متقاضیان زیادی به سمت نصب سامانه‌های خورشیدی روی سقف ساختمان‌ها و سوله‌های صنعتی و زمین‌های کشاورزی بلااستفاده روی آورده‌اند. در ایران تاکنون حدود 4 هزار سامانه خورشیدی کوچک مقیاس (کمتر از 100 کیلوات)  برابر ظرفیت مجموعا 45 مگاوات نصب شده است که البته در مقایسه با حدود 900 مگاوات ظرفیت نصب‌شده تجدیدپذیر در کشور، ظرفیت زیادی نیست و 5 درصد از ظرفیت کل را تشکیل می‌دهد، ولی پتانسیل رشد بسیار بالایی دارد.

می‌توانید مثالی از کشورهای دیگر که موج سوم توسعه نیروگاه‌های خورشیدی کوچک مقیاس در آنها تحقق یافته است، بزنید؟

در کشور آلمان تا پایان سال 2019 مجموعا حدود 50 گیگاوات (هزار مگاوات) نیروگاه خورشیدی نصب شده است که این ظرفیت در تعداد 1.8 میلیون سیستم خورشیدی تجمیع شده‌اند و حیرت‌انگیز است که 66درصد یا دو سوم از کل این ظرفیت (بیش از 33 گیگاوات) مربوط به سامانه‌های خورشیدی کوچک مقیاس یعنی کمتر از 500 کیلووات هستند.

نصب 1.8 میلیون سامانه خورشیدی چطور امکان‌پذیر است؟ چگونه در کشور توزیع شده‌ و اثرات اقتصادی داشته‌اند؟

 دقیقا همینطور است. ویژگی جالب انرژی خورشیدی این است که برای مثال در کشور ایران آفتاب بر سراسر کشور می‌تابد، و جایی در کشور نیست که از تابش خورشید محروم باشد. کمترین تابش خورشید در شمال کشور ایران، تقریبا برابر با بیشترین تابش خورشید در جنوب کشور آلمان است. بنابراین کسب و کار سامانه‌های خورشیدی یکی از معدود زمینه‌های کسب و کار است که شما می‌توانید آن را نه تنها در کلانشهر تهران و در مراکز استان‌ها، بلکه در شهرستان‌های دورافتاده و حتی مرزی و در روستاها ایجاد کرد و موجب توسعه آن منطقه شد.

آیا این کسب و کارها در کشور ایران شکل گرفته‌اند؟

تا حد زیادی بله. در سال‌های اخیر بالغ بر 200 شرکت فعال در زمینه مهندسی، پیمانکاری، مشاوره، تامین‌کننده و تولیدکننده تجهیزات سامانه‌های خورشیدی در سراسر کشور شکل گرفته‌اند. این شرکت‌ها در سراسر استان‌ها و شهرستان‌های کشور پراکنده هستند و هم‌اکنون مشکلات و راهکارهای توسعه این فعالیت‌ها در قالب شورای سیاست‌گذاری کشوری شرکت‌های پیمانکار، مشاور، تامین‌کننده و تولیدکننده تجهیزات پیگیری می‌شود. البته هم‌اکنون مشکلات بسیار است و بیم آن وجود دارد که ما بسیاری از این شرکت‌ها را از دست دهیم، یعنی یا دچار تعدیل نیرو شوند یا شرکت را تعطیل کنند.

می‌توانید به این مشکلات اشاره کنید.

 ما کارگروه‌های چهارگانه‌ای را با مشارکت شرکت‌ها تشکیل داده‌ایم. یکی از اولویت‌های اصلی که در جلسات شورای سیاست‌گذاری و سپس در کارگروه اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت، عدم تناسب نرخ خرید تضمینی برق با افزایش هزینه سرمایه‌گذاری سامانه‌های خورشیدی در ماه‌های اخیر است. با توجه به این که در کشور ما، برق خانگی بصورت یارانه‌ای و با نرخ ارزان در اختیار مردم قرار می‌گیرد، مصرف برق خورشیدی در خانه اقتصادی نیست و برق تولیدی سامانه‌های خورشیدی باید بصورت کامل توسط دولت طی قراردادهای خرید تضمینی برق بلندمدت خریداری شود. بنابراین کسب و کار این شرکت‌ها بشدت به نرخ خرید برق اعلامی از طرف وزارت نیرو وابسته است. علیرغم اینکه هزینه سرمایه‌گذاری سامانه‌های خورشیدی در جهان رو به کاهش است، بدلیل تورم و افزایش نرخ ارز و در حقیقت کاهش ارزش پول ملی که در کشور ما اتفاق افتاده است، هزینه سرمایه‌گذاری این سامانه‌ها به ریال افزایش یافته است. بنابراین توجیه‌پذیری اقتصادی سرمایه‌گذاری در این سامانه‌ها زیر سوال رفته است.

این موضوع قبلا نیز اتفاق افتاده است. برای مثال پس از افزایش بی‌رویه و چند برابری قیمت‌ها در سال 97، حدود 1.5 سال (تا مهرماه سال 98) طول کشید تا وزارت نیرو نرخ خرید برق خورشیدی را 30 درصد افزایش داد. هم‌اکنون نیز شاهد افزایش قیمت تمام شده سامانه‌های خورشیدی هستیم و امیدواریم با توجه به نظر مثبت مدیریت جدید ساتبا و وزارت نیرو نسبت به توسعه سامانه‌های خورشیدی، اقدامات مناسب برای افزایش نرخ خرید برق انجام گیرد.

 آیا اگر یک واحد مسکونی قصد نصب سامانه خورشیدی داشته باشد، وام مناسبی الان وجود دارد؟

اعطای تسهیلات مناسب برای متقاضیان نصب سامانه‌های خورشیدی در کنار خرید تضمینی برق نقش مهمی دارد. ما همراه با مجموعه شرکت‌های فعال در زمینه سامانه‌های خورشیدی در سال گذشته با رایزنی با نمایندگان مجلس، تعداد ده هزار تسهیلات خورشیدی 40 میلیون تومانی با نرخ بهره حداکثر 8درصد و یک سال تنفس را در تبصره 16 قانون بودجه سال 1399 مصوب کردیم که همراه با خرید تضمینی برق می‌تواند موجب توسعه این صنعت شود. از وزارت نیرو درخواست داریم که اجرایی شدن این تسهیلات را با جدیت پیگیری کند.

 آیا جدا از برق خانگی، زمینه‌های دیگری نیز برای توسعه سامانه‌های خورشیدی وجود دارد؟

سقف کارخانجات در شهرک‌های صنعتی یکی از زمینه‌های بسیار مناسب برای توسعه سامانه‌های خورشیدی است. واحدهای صنعتی نیاز به مصرف برق دارند و ما در تابستان با مشکل تامین برق واحدهای صنعتی روبرو هستیم و بعضا شاهد خاموشی شهرک‌های صنعتی در پیک مصرف برق در تابستان بوده‌ایم، در حالی که سقف سوله کارخانجات صنعتی یکی از محل‌های بسیار مناسب برای نصب سامانه‌های خورشیدی هستند. واحدهای صنعتی می‌توانند با نصب سامانه خورشیدی و فروش برق به شرکت‌های توزیع، درآمد مناسبی در کنار کار اصلی خود داشته باشند. این موضوعات اخیرا در کارگروه توسعه سامانه‌های خورشیدی در شهرک‌های صنعتی در حال پیگیری است.

آیا امکان نصب سامانه‌های خورشیدی برای کشاورزان و ایجاد معیشت جایگزین برای آنها وجود دارد؟

در بسیاری از استان‌های کشور هزاران هکتار زمین وجود دارد که از کم‌آبی رنج می‌برند و کشاورزی دیگر در آنها امکان پذیر نیست؛ می‌توان این تهدید را به یک فرصت تبدیل کرد. در صورتی که برنامه‌ریزی و شرایط فراهم شود، می‌توان بجای مزارع کشاورزی، مزارع خورشیدی احداث کرد و بجای بذر و نهال، پنل‌های خورشیدی کاشت. در صورت توجه جدی از سوی وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست، سازمان برنامه وبودجه، دولت و البته مجلس، می‌توان یک طرح برای نصب سامانه‌های خورشیدی روی زمین‌های کشاورزی همراه با تسهیلات مناسب در سراسر کشور تهیه و اجرا کرد. وقتی یک سامانه خورشیدی روی یک زمین کشاورزی نصب می‌شود، نه تنها معیشت جایگزین برای کشاورز ایجاد می‌کند، بلکه از استفاده از آب برای کشاورزی برای 20 سال نیز جلوگیری می‌شود و البته از مهاجرت روستائیان به حاشیه کلان شهرها نیز کاسته می‌شود. در کنار همه این موارد به اشتغال فراگیر آن برای افراد بومی اعم از تحصیلکرده و ... نیز می‌توان اشاره کرد.

 آینده انرژی‌های تجدیدپذیر را در ایران چگونه می‌بینید؟

خوشبختانه در یک و نیم سال اخیر، شرکت‌های فعال در زمینه سامانه‌های خورشیدی در سراسر کشور به این نتیجه رسیده‌اند که در صورت متشکل شدن و همکاری می‌توانند موارد مبتلابه خودشان را در کارگروه‌ها بررسی و برای رفع چالش‌ها و توسعه بازار خود اقدام کنند. اگر بتوان این همبستگی را حفظ کرد، علیرغم شرایط نامناسب اقتصادی، تورم و افزایش نرخ ارز، شاهد برکات این مشارکت و همبستگی خواهیم بود. خوشبختانه بخش خصوصی به این نتیجه رسیده که می‌تواند نقش خود را در تصمیم‌گیری ها ایفا کند و آینده را خود بسازد.

از طرف دیگر وزارت نیرو نیز توجه مناسبی به توسعه سامانه‌های خورشیدی کوچک مقیاس در کشور دارد و این موضوع از تلاش جهت اجرایی کردن مصوبه الزام ادارات دولتی به تامین 20 درصد از برق مصرفی از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز مشهود است، در کنار مجموعه وزارت نیرو انتظار ما از دولت این است که توجه داشته باشد توسعه سامانه‌های خورشیدی، نه تنها برای تولید برق (بخصوص در ساعات پیک مصرف تابستان) که زیربنای صنعت و اشتغال است، ضروری است؛ بلکه از منظر حفظ منابع آبی، ایجاد معیشت جایگزین برای کشاورزان و نیز جلوگیری از مهاجرت کشاورزان و ساکنین مناطق محروم به حاشیه کلان شهرها دارای اهمیت فراوان است. بنابراین نه تنها توجه وزارت نیرو بلکه توجه مجموعه دولت و مجلس را می‌طلبد. بخش خصوصی نیز با تمام توان آمادگی دارد برای توسعه این سامانه‌ها در کشور و مشاوره به دولت گام بردارد.