سهم نیروگاه‌ها از آلایندگی ذرات معلق هوا چقدر است؟

به گزارش پایگاه خبری ساتکاب به نقل از خبرگزاری تسنیم، در فصول سرد سال که شاهد افزایش مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی هستیم، تخصیص گاز به نیروگاه‌ها و صنایع با محدودیت مواجه شده است و بخشی قابل توجه از برق تولیدی زمستان با مصرف سوخت مایع به تولید می‌رسد.

در واقع سبد سوخت نیروگاه‌ها در زمستان شامل گاز طبیعی، گازوئیل و مازوت (نفت‌کوره) است و در برخی روزها، میزان مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها از میزان مصرف گاز طبیعی پیشی می‌گیرد، ازاین‌رو کیفیت سوخت مایع تحویلی به نیروگاه‌ها، هم از نظر میزان آلایندگی و هم از نظر میزان خوردگی و استهلاک تجهیزات نیروگاهی بسیار حائز اهمیت است.

بررسی‌های تسنیم نشان می‌دهد میزان گوگرد (سولفور) مازوت تحویلی به نیروگاه‌ها برای تولید برق در زمستان، حدود 30 تا 40 هزار ppm‌ و حدود 3 درصد وزنی است؛ که میزان بالایی از بی‌کیفیتی سوخت را نشان می‌دهد.

به همین مناسبت در خصوص این موضوع مهم که چرا مازوت بی‌کیفیت و با درصد بالای گوگرد برای تولید برق به نیروگاه‌ها تخصیص داده می‌شود و وظیفه جلوگیری از این آلایندگی با چه نهادی است، میزگردی با حضور "ساناز جعفرزاده" مسئول محیط‌زیست و عضو هیئت مدیره شرکت تولید نیروی برق حرارتی و "امید عبدالملکی" رئیس گروه برنامه‌ریزی و نظارت بر سوخت و تعمیرات نیروگاه‌ها شرکت تولید نیروی برق حرارتی در خبرگزاری تسنیم برگزار شده است.

در این میزگرد، قرار بود نماینده‌ای از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز حضور پیدا کند، اما این شرکت حاضر به پاسخگویی در خصوص کیفیت سوخت مایع تولیدی در پالایشگاه‌ها و سوخت مایعی که به نیروگاه‌ها ارسال می‌شود، نشد.

آنچه در ادامه آمده، مشروح بخش اول این میزگرد است.

بخش اعظم سوخت مصرفی نیروگاه‌های کشور گاز است
تسنیم: سبد سوختی نیروگاه‌ها به چه ترتیبی است و نیروگاه‌ها در زمستان چقدر سوخت مایع مصرف می‌کنند؟
عبدالملکی: ظرفیت اسمی شبکه برق کشور ما حدود 86 هزار مگاوات است که سهم نیروگاه‌های حرارتی 69 هزار مگاوات است. این 69 هزار مگاوات شامل نیروگاه‌های گازی، بخاری و سیکل ترکیبی می‌شود. سوخت اول نیروگاه‌های بخاری کشور، گاز طبیعی و سوخت دوم آنها، مازوت است. سوخت اول نیروگاه‌های گازی و سیکل‌ترکیبی نیز گاز طبیعی و سوخت دوم و پشتیبان آنها، گازوئیل است.

خوشبختانه به‌دلیل اینکه ایران دارای منابع عظیم گاز طبیعی است، بخش اعظم سوخت مصرفی نیروگاه‌های کشور گاز است؛ به‌طوری که حدود 85 درصد سبد سوخت نیروگاه‌ها را گاز تأمین می‌کند. نیروگاه‌ها حدود 9 درصد گازوئیل و 6 درصد نیز مازوت مصرف می‌کنند.

برای تأمین برق در زمستان مجبور به استفاده از سوخت مایع هستیم
تسنیم: این ارقام، متوسط سالانه است یا میزان مصرف فصل سرد سال است؟
عبدالملکی: این ارقام، متوسط سالانه است. در نیمه اول سال ازآن‌جایی که بخش خانگی گاز زیادی مصرف نمی‌کند، بخش اعظم گاز به نیروگاه‌ها اختصاص پیدا می‌کند، نیروگاه‌ها نیز عمده مصرف‌کننده سوخت هستند و وظیفه اصلی آنها تبدیل انرژی سوخت به انرژی الکتریکی است. در نیمه اول سال، مشکلی برای تأمین سوخت گاز نیروگاه‌ها وجود ندارد و شرکت ملی گاز نیز حداکثر گاز مورد نیاز را تأمین می‌کند.

مشکل ما از اواخر مهرماه، با سرد شدن هوا و با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی آغاز می‌شود. اولویت تخصیص سوخت، بخش خانگی قرار می‌گیرد و در نتیجه گازرسانی به نیروگاه‌ها محدود می‌شود و در برخی روزها به 100 میلیون مترمکعب در روز هم می‌رسد.

در چنین شرایطی، برای اینکه بتوانیم برق شبکه را تأمین کنیم، مجبور می‌شویم از سوخت پشتیبان بیشتری که گازوئیل و مازوت است، استفاده کنیم. امسال به‌طور متوسط از ابتدای سال تاکنون، در بخش نیروگاهی، 85 درصد گاز طبیعی، 9 درصد گازوئیل و 6 درصد مازوت مصرف کرده‌ایم که اگر بخواهیم با دنیا مقایسه کنیم، در سال 2018 در سبد سوخت نیروگاه‌ها، 30 درصد سهم سوخت مایع بوده است. خوشبختانه ایران نسبت به این استاندارد، شرایط بهتری دارد و نیمی از میزان مصرف سوخت مایع را نسبت به دنیا در نیروگاه‌های حرارتی دارد.

*13 نیروگاه در کشور سوخت مازوت مصرف می‌کنند
تسنیم: چند نیروگاه داریم که قابلیت مصرف سوخت مازوت را دارند؟
عبدالملکی: 16 نیروگاه بخاری در کشور داریم که سوخت اول آنها گاز و سوخت دوم آنها مازوت است، از این 16 نیروگاه، مخازن سوخت مایع سه نیروگاه پلمب است.

تسنیم: نیروگاه‌هایی که در حاشیه کلان‌شهرها هستند؟
عبدالملکی: نیروگاه بعثت است که در مرکز شهر تهران است، نیروگاه اصفهان و نیروگاه منتظری است که نزدیک شاهین‌شهر است. مخازن این سه نیروگاه پلمب است، البته در تاریخ نهم دی‌ماه، سه تا از مشعل‌های مازوت نیروگاه منتظری رفع پلمب شد؛ اما سوخت مازوتی مصرف نشد، یعنی علی‌رغم اینکه از 8 واحد، سه واحد رفع پلمب شد، با توجه به آلودگی هوا، هیچ‌گونه مازوتی در این نیروگاه مصرف نشد. به‌جز این 3 نیروگاه، 13 نیروگاه دیگر به‌تناوب از مازوت استفاده می‌کنند. 

*کلان‌شهرها گرفتار ذرات معلق هستند
تسنیم: مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌ها، چه سهمی در آلودگی هوای کلان‌شهرها دارد؟
جعفرزاده: این سؤال مهمی است که آیا در خصوص سهم نیروگاه‌ها در آلایندگی هوای شهرها بزرگ‌نمایی می‌شود یا نگاهی واقع‌بینانه وجود دارد؟ یکی از اسنادی که در کشور وجود دارد و سندی ملی است که در مراجع بین‌المللی هم به آن ارجاع داده می‌شود، ترازنامه انرژی کشور است که سالانه منتشر می‌شود و سهم بخش‌های مختلف مصرف‌کننده انرژی و سهم آنها در تعیین نوع آلایندگی خاص را مشخص می‌کند.

بر اساس ترازنامه انرژی سال 97 که آخرین نسخه منتشرشده این مجموعه اطلاعات است، آلودگی‌ای که این روزها تمام کلان‌شهرهای ما درگیر آن هستند، بحث ذرات است و بحثی در خصوص آلایندگی محلول نداریم.

*سهم نیروگاه‌ها از ذرات معلق 6.31درصد است
چیزی که در خصوص مازوت و گوگردی که در سوخت مازوت وجود دارد و باعث می‌شود استاندارد سوخت خروجی نیروگاه‌ها را که توسط سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شده است رعایت نکند، بحث SOX است که SOX و ترکیبات اکسید گوگردی، یک آلاینده محلول است، ولی آنچه این روزها کلان‌شهرها و به‌خصوص تهران درگیر آن است، بحث ذرات زیر 2.5 میکرون و زیر 10 میکرون است. به‌استناد دیتاهای ترازنامه انرژی، نیروگاه‌ها 6.31 درصد از سهم ذرات معلق تولیدشده را به خودشان اختصاص می‌دهند، این سهم مربوط به نیروگاه‌ها با ظرفیت نصب‌شده 69 هزار مگاوات است.

اگر بخواهیم این سهم را براساس نیروگاه‌هایی که در تهران وجود دارند و حدود 1200 مگاوات هستند، نسبت‌بندی کنیم، این سهم بسیار ناچیزتر می‌شود، البته بحث‌هایی هم در خصوص بحث ثانویه آلایندگی‌های محلول در ایجاد ذرات معلق وجود دارد که باید به‌جای خود مورد بررسی قرار بگیرد، کنار آن، منابع غیراحتراقی تولیدکننده ذرات هم باید مورد توجه قرار بگیرد، در واقع به‌استناد داده‌های ترازنامه انرژی، 80.8 درصد سهم تولید ذرات معلق مربوط به بخش حمل‌ونقل است.

این عدد 80درصدی صرفاً با این فرض است که ذرات معلق تولیدشده احتراقی را درنظر گرفته‌اند. اگر بخواهیم ذرات معلق ناشی از لنت خودروها، لاستیک خودروها و سایشی را که اینها دارند به‌عنوان منابع غیراحتراقی در نظر بگیریم، این سهم بسیار سهم بزرگتری خواهد بود.

*1.12 درصد از ذرات معلق ناشی از مصرف مازوت است
ترازنامه انرژی، مطالعه دیگری نیز به‌تفکیک نوع سوخت انجام داده است. هر سوختی که در کشور در حال مصرف است در ترازنامه انرژی مورد بررسی قرار گرفته و نفت‌کوره را متولی 1.12 درصد از تولید ذرات معلق دانسته است، یعنی مازوتی که خیلی از رسانه‌ها و حتی شهروندان آن را عامل اصلی آلودگی می‌بینند، 1.12 درصد سهم تولید ذرات را به خود اختصاص داده است، البته این بحث‌ها، به این معنی نیست که سوخت مایع با هر کیفیتی در نیروگاه‌ها مصرف شود، ما موظف هستیم یک انطباقی بین استاندارد سوخت و استاندارد خروجی از دودکش صنایع، من‌جمله نیروگاه‌ها داشته باشیم. زمانی که میزان نوع آلاینده‌ها در سوخت با میزان استانداردی که سازمان حفاظت از محیط زیست صنایع را موظف می‌کند در خروجی دودکش‌ها داشته باشند، انطباق ندارد، پس این سوخت در بازه استاندارد نیست.

*وزارت نفت و سازمان استاندارد مکلف به استانداردسازی سوخت مصرفی صنایع شده‌اند
در قانون هوای پاک، ماده 18، به‌صراحت وزارت نفت و سازمان استاندارد مکلف شده‌اند که نسبت به استانداردسازی سوختی که در صنایع مصرف می‌شود و مازوت هم یکی از این سوخت‌ها است، اقدام کنند.
تسنیم: این قانون چه‌زمانی ابلاغ شد؟
جعفرزاده: این قانون مربوط به سه سال پیش است، اگر اشتباه نکنم در سال 1397 ابلاغ شده است.
تسنیم: در این مدت هیچ اتفاقی برای سوخت مازوت نیفتاده است؟
جعفرزاده: خیر، اتفاقی نیفتاده است، حتی استانداردسازی آن که در قالب سند باشد و تعریف استانداردی که در انطباق با استاندارد خروجی باشد هم اتفاق نیفتاده است.
تسنیم: این تعریف را باید سازمان حفاظت از محیط زیست ارائه می‌کرد؟
جعفرزاده: طبق قانون، این موضوع تکلیف وزارت نفت و سازمان ملی استاندارد است که در جلساتی که با این دوستان داشتیم، سازمان استاندارد بیان می‌کرد که "بحث استانداردسازی را همیشه از دستگاه اجرایی پروپوزال می‌گیرم، به اشتراک می‌گذارم، بررسی می‌کنم و استاندارد تعیین می‌کنم."، با استناد به صحبت مسئولان سازمان ملی استاندارد، تا این لحظه، پروپوزالی از جانب وزارت نفت برای استانداردسازی سوخت نفت کوره ارائه نشده است.